Ты, напэўна, ведаеш, што ў Кiтаi ўсе жыхары кiтайцы i сам iмператар кiтаец.
Даўным-даўно гэта было, але таму i трэба расказаць гэту гiсторыю, пакуль яна яшчэ не забылася зусiм.
У цэлым свеце не знайшлося б палаца лепшага, чым палац кiтайскага iмператара. Ён увесь быў з каштоўнага фарфору, такога тонкага i крохкага, што страшна было да аго дакрануцца.
Палац стаяў у прыгожым садзе, у якiм раслi дзiвосныя кветкi. Да самых прыгожых кветак былi прывязаны сярэбраныя званочкi. I калi дуў ветрык, кветкi пагойдвалiся i званочкi звiнелi. Гэта было зроблена для таго, каб нiхто не прайшоў паблiзу кветак, не паглядзеўшы на iх. Вось так разумна было прыдумана!
Сад цягнуўся далёка-далёка, так далёка, што нават галоўны садоўнiк i той не ведаў, дзе ён канчаецца. А адразу за садам пачынаўся дрымучы лес. Гэты лес даходзiў да самага сiняга мора, i караблi праплывалi пад шатамi магутных дрэў.
Тут у лесе, ля самага берага мора, жыў салавей. Ён спяваў так цудоўна, што нават бедны рыбак, слухаючы яго песнi, забываў пра свой невад.
— Ах, як хораша, — гаварыў ён, уздыхаючы, але пасля зноў браўся за сваю справу i не думаў пра ляснога спевака да наступнай ночы.
А калi наступала чарговая ноч, ён зноў як зачараваны слухаў салаўя i зноў паўтараў тое ж самае:
— Ах, як хораша, як хораша!
З усiх канцоў свету прыязджалi ў сталiцу iмператара падарожнiкi. Усе яны любавалiся цудоўным палацам i прыгожым садам, але, паслухаўшы песню салаўя, зазначалi:
— Вось гэта лепш за ўсё!
Вярнуўшыся дадому, падарожнiкi расказвалi пра ўсё, што бачылi. Вучоныя апiсвалi сталiцу Кiтая, палац i сад iмператара i нiколi не забывалi ўспомнiць пра салаўя. А паэты складалi ў гонар крылатага спевака, якi жыў у кiтайскiм лесе на беразе сiняга мора, цудоўнейшыя вершы.
Кнiгi расходзiлiся па ўсiм свеце, i вось адна тоўстая кнiга дайшла да самога кiтайскага iмператара. Ён сядзеў на сваiм залатым троне, чытаў i кiваў галавой. Яму вельмi падабалася чытаць пра тое, якая прыгожая яго сталiца, якiя цудоўныя яго палац i сад. Але на апошняй старонцы кнiгi iмператар прачытаў: «У Кiтаi многа ўсяго цудоўнага, але лепш за ўсё маленькая птушачка, што завецца салаўём, якая жыве ў лесе паблiзу iмператарскага саду. Дзеля таго, каб паслухаць яе спеў, раiм кожнаму з’ездзiць у Кiтай».
— Што такое? — здзiвiўся iмператар. — Як?! У маёй дзяржаве i нават поруч з маiм асабiстым палацам жыве такая цудоўнейшая птушка, а я нi разу не чуў, як яна спявае! I я даведваюся пра яе з iншаземных кнiг!
Ён рэзка закрыў кнiгу i загадаў пазваць свайго першага мiнiстра. Гэты мiнiстр быў настолькi фанабэрысты, што, калi хто-небудзь з людзей нiжэй яго чынам асмельваўся загаварыць з iм цi спытаць у яго пра што-небудзь, ён адказваў толькi: «Пф», а гэта, зразумела, зусiм нiчога не азначала.
— Я прачытаў у адной вучонай кнiзе, што ў нас ёсць цудоўнейшая птушка, якую завуць салавей, — сказаў iмператар мiнiстру. — Яе лiчаць першай славутасцю маёй дзяржавы. Чаму ж мне нi разу не дакладвалi пра гэту птушку?
— Ваша вялiкасць! — адказваў з паклонам iмператару першы мiнiстр. — Я нават i не чуў пра яе. Яна нiколi не была прадстаўлена нашаму двару.
— Увесь свет ведае, што ў мяне ёсць такая рэдкая птушка, i толькi я адзiн не ведаю пра гэта, — сказаў iмператар. — Я хачу, каб сёння ж вечарам яна была тут i спявала мне!
— Я адшукаю яе, ваша вялiкасць, — адказаў першы мiнiстр.
Адказаць-то было няцяжка. Але дзе яе знойдзеш?
I вось першы мiнiстр забегаў уверх i ўнiз па лесвiцах, па залах i калiдорах, але нiхто з прыдворных не мог яму сказаць, што за птушка салавей i дзе гэты самы салавей жыве.
Першы мiнiстр вярнуўся да iмператара i далажыў, што салаўя ў Кiтаi няма i нiколi не было.
— Ваша вялiкасць дарма дазваляе верыць усяму, што напiсана ў кнiгах, прамовiў ён. — Усё гэта адны пустыя выдумкi.
— Не гавары лухты! — абурыўся iмператар. — Я хачу чуць салаўя. Ён павiнен быць у палацы сёння ж вечарам! А калi яго не будзе тут у вызначаны час, я загадаю пасля вячэры адлупiць цябе i ўсiх мiнiстраў палкамi па пятках.
— Тзiнг-пе! — прагугнеў першы мiнiстр i зноў пачаў бегаць уверх i ўнiз па лесвiцах, па калiдорах i залах.
З iм бегалi ўсе саноўнiкi i прыдворныя — нiкому не хацелася адведаць палак.
Раз-пораз яны сутыкалiся насамi i пыталiся адзiн у аднаго:
— Што такое са-ла-вей?
— Дзе знайсцi са-лаў-я?
Але нiхто ў iмператарскiм двары нават не чуў пра салаўя, пра якога ведаў ужо ўвесь свет.
Нарэшце прыдворныя прыбеглi на кухню. Там сядзела маленькая дзяўчынка i выцiрала талеркi.
Першы мiнiстр спытаў у дзяўчынкi, цi не ведае яна, дзе жыве салавей.
— Салавей? — здзiвiлася дзяўчынка. — Ды як жа мне не ведаць! Ён жыве ў нашым лесе. А ўжо як спявае! Я кожны дзень нашу маёй хворай маме рэшткi абеду з iмператарскай кухнi. Жывём мы ля самага мора. Поруч у лясной глухаманi ёсць старое дрэва з вялiкiм дуплом i густымi-густымi галiнамi. I кожны раз, калi я сядаю адпачыць пад гэтым дрэвам, я чую песню салаўя. Ён спявае так пяшчотна, што слёзы самi па сабе цякуць у мяне з вачэй, а на душы становiцца так радасна, нiбы мяне цалуе матуля.
— Дзяўчынка, — узмалiўся першы мiнiстр, — я назначу цябе першай пасудамыйкай i нават дазволю паглядзець, як абедае сам iмператар, калi ты пакажаш нам, дзе жыве салавей. Ён запрошаны сёння вечарам у iмператарскiя палаты.
I вось усе накiравалiся ў лес.
Паперад усiх iшла дзяўчынка, а за ёй мiнiстры i саноўнiкi.
Iшлi яны, iшлi, i раптам недзе непадалёк зарыкала карова.
— Во! — дружна выгукнулi прыдворныя. — Гэта, напэўна, i ёсць салавей. Якi, аднак, у яго моцны голас!
— Гэта карова рыкае, — растлумачыла дзяўчынка. — Яшчэ далёка да таго дрэва, на якiм жыве салавей.
I ўсе пайшлi далей.
Раптам у балоце заквакалi жабы.
— Цудоўна! — узрадаваўся прыдворны бонза. — Нарэшце я чую салаўя. Цюцелька ў цюцельку як сярэбраныя званочкi ў нашай бажнiцы!..
— Не, гэта ўсяго толькi жабы, — прамовiла дзяўчынка. — Але цяпер, я думаю, мы хутка пачуем i самога салаўя.
I на самай справе, з гушчэчы галiн данёсся цудоўны спеў.
— Вось гэта i ёсць салавей! — сказала дзяўчынка. — Слухайце, слухайце! А вось ён i сам! — I яна паказала пальцам на маленькую шэранькую птушачку, што сядзела на галiнцы.
— Пф! — здзiвiўся першы мiнiстр. — Нiяк не думаў, што гэты знакамiты салавей такi нягеглы з выгляду. Напэўна, ён стаў шэрым ад страху, убачыўшы адразу столькi вяльможных асоб.
— Салавейка! — гучна закрычала дзяўчынка. — Наш лiтасцiвы iмператар хоча паслухаць цябе.
— Вельмi рад! — адказаў салавей i заспяваў яшчэ званчэй.
— Пф, пф! — надзьмуўся першы мiнiстр. — Яго голас звiнiць гэтак жа звонка, як шкляныя бразготкi на парадным балдахiне iмператара. Зiрнiце толькi, як працуе гэты маленькi гарлапан! Дзiўна, што мы нiколi дагэтуль не чулi такога выдатнага спевака. Ён несумненна будзе мець вялiкi поспех пры двары.
— Цi не жадае iмператар, каб я паспяваў яшчэ? — спытаў салавей. Ён думаў, што з iм размаўляе сам iмператар.
— Непераўзыдзены пан салавей! — сказаў першы мiнiстр. — Яго вялiкасцi iмператара тут няма, але ён усклаў на мяне прыемнае даручэнне запрасiць вас на маючае адбыцца сёння ўвечары прыдворнае свята. Не сумняваюся, што вы зачаруеце яго вялiкасць сваiм дзiўным спевам.
— Песнi мае куды лепш гучаць у зялёным лесе, — адказаў салавей. — Але я ахвотна палячу з вамi, калi гэта будзе прыемна iмператару.
А ў палацы, мiж iншым, рыхтавалiся да свята. Усе бегалi, шчыравалi, мiтусiлiся. У фарфоравых сценах i ў шкляной падлозе адлюстроўвалiся сотнi тысяч залатых лiхтарыкаў; у калiдорах радамi былi расстаўлены надзвычай прыгожыя кветкi, а прывязаныя да кветак званочкi ад усёй беганiны, сумятнi i скразняку звiнелi так гучна, што нiхто не чуў свайго ўласнага голасу.
I вось наступiў вечар. Пасярод агромнiстай залы сядзеў iмператар. Насупраць iмператарскага трона паставiлi залаты шост, а на самым вяршку яго сядзеў салавей. Усе прыдворныя былi ў поўным зборы. Нават беднай дзяўчынцы з кухнi дазволiлi стаяць у парозе, — яна ж была цяпер не звычайная дзяўчынка, а прыдворная пасудамыйка. Усе былi па-святочнаму расфуфыраны i не адводзiлi вачэй ад маленькай шэранькай птушачкi.
Але вось iмператар запрашальна кiўнуў галавой. I салавей заспяваў. Ён спяваў так далiкатна, так цудоўна, што нават у самога iмператара выступiлi на вачах слёзы i пакацiлiся па шчоках.
Тады салавей залiўся яшчэ грамчэй, яшчэ больш пяшчотна. Спеў яго так i палонiў сэрца.
Калi ён скончыў, iмператар абвясцiў, што даруе яму сваю залатую пантофлю на шыю. Але салавей падзякаваў i адмовiўся.
— Я ўжо i так узнагароджаны, — сказаў ён. — Я бачыў слёзы ў вачах iмператара. Якой жа яшчэ жадаць мне ўзнагароды?
I зноўку загучаў яго крыштальны голас.
— Ах, як гэта чароўна! — усклiкнулi наперабой прыдворныя дамы.
I з той пары, калi яны размаўлялi з кiм-небудзь, хто iм падабаўся, яны набiралi ў рот вады, каб яна булькатала ў iх у горле. Прыдворныя дамы ўявiлi, што гэтае булькатанне падобна на салаўiны пошчак.
Салаўя пакiнулi пры двары i адвялi яму асобны пакой. Два разы днём i адзiн раз уначы яго выпускалi на волю.
Але да яго прыставiлi дванаццаць слуг, i кожны з iх трымаў у руках прывязаную да ножкi салаўя шаўковую стужачку.
Нiчога не скажаш, вялiкае задавальненне магла прынесцi такая прагулка!
Увесь горад пачаў гаварыць пра дзiвосную птушку, i калi на вулiцы сустракалiся трое знаёмых, адзiн з iх вымаўляў: «Са», другi падхоплiваў: «ла», а трэцi заканчваў: «вей», пасля чаго ўсе трое ўздыхалi i скiроўвалi позiрк у неба.
Адзiнаццаць лавачнiкаў далi сваiм сынам новае iмя: «Салавей» — у гонар iмператарскага салаўя, хоць галасы ў гэтых дзiцянят нагадвалi скрып нязмазаных колаў.
Словам, маленькая лясная птушачка праславiлася на ўвесь Кiтай.
Але аднойчы iмператару прыслалi з Японii скрыначку, загорнутую ў шаўковую матэрыю. На скрыначцы было напiсана: «Салавей».
— Гэта, напэўна, новая кнiга пра нашу знакамiтую птушку, — сказаў iмператар.
Скрынку адчынiлi, але ў ёй была не кнiга, а размаляваны куфэрчык. А ў куфэрчыку ляжаў штучны салавей. Ён быў вельмi падобны на жывога, але ўвесь зiхацеў брыльянтамi, рубiнамi i сапфiрамi. Цацку заводзiлi — i яна пачынала спяваць адну з тых песняў, якую спяваў сапраўдны салавей, i варушыць пазалочаным хвосцiкам. На шыйцы ў птушкi была стужачка з надпiсам: «Салавей iмператара японскага нiшто ў параўнаннi з салаўём iмператара кiтайскага».
— Якая прыгажосць! — прамовiлi ўсе.
А тога, хто прывёз каштоўную птушку, тут жа прызначылi пры двары пастаўшчыком салаўёў.
— Цяпер няхай гэты новы салавей i наш стары спявак зацягнуць разам, вырашыў iмператар.
Ды справа на лад не пайшла: сапраўдны салавей кожны раз спяваў сваю песню па-новаму, а штучны паўтараў адну i тую ж песеньку, як заведзеная шарманка.
Тады штучнага салаўя прымусiлi спяваць аднаго. Ён меў такi ж поспех, як i сапраўдны салавей, але знешне пры гэтым быў куды прыгажэйшы — увесь так i пералiваўся, так i зiхацеў каштоўнымi каменнямi. Трыццаць тры разы праспяваў ён адно i тое ж i нiколькi не стамiўся.
Прыдворныя ахвотна паслухалi б яго песеньку яшчэ трыццаць тры разы, але iмператар сказаў, што цяпер трэба выслухаць для параўнання i сапраўднага салаўя. Тут усе азiрнулiся i паглядзелi на залаты шост. Але салаўя там не было. Куды ж ён падзеўся? Нiхто i не заўважыў, як салавей выпырхнуў у адчыненае акно i паляцеў дадому, у свой зялёны лес.
— Як гэта, аднак, разумець? — раззлаваўся iмператар.
I ўсе прыдворныя сталi бэсцiць салаўя i абзываць яго няўдзячнай жывёлiнай.
— Балазе, лепшая птушка засталася ў нас! — гаварылi яны, i завадному салаўю прыйшлося праспяваць сваю адзiную песню ў трыццаць чацверты раз.
Прыдворны капельмайстар усяляк расхвальваў штучную птушку i запэўнiваў, што яна значна лепшая за сапраўдную i знешнасцю i голасам.
— Я вазьму на сябе смеласць сцвярджаць, высокi ўладыка мой, i вы, шаноўныя спадары, — прамовiў ён, — што перавага несапраўднага салаўя над жывым неаспрэчная. Як бачыце, маючы справу з жывым, вы нiколi зараней не ведаеце, што яму стукне ў галаву праспяваць, у той час як вам заўсёды вядома наперад, што iменна будзе спяваць салавей завадны. Калi вам захочацца, вы нават можаце разабраць яго i паглядзець, як ён змайстраваны, як размешчаны i дзейнiчаюць усе яго валiкi, шрубкi i спружынкi — вынiк чалавечага розуму i навучонасцi.
— О, канешне, мы таксама так думаем, — згадзiлiся прыдворныя.
А iмператар загадаў паказаць птушку ўсяму гораду ў наступную ж нядзелю.
— Хай i народ паслухае яе, — сказаў ён.
Гараджане з задавальненнем паслухалi i выказалi сваю поўную згоду, быццам iх пачаставалi выдатнай гарбатай, а кiтайцы, як вядома, нiшто так не любяць, як гарбату.
Усе ў адзiн голас усклiквалi «О!», падымалi ўверх указальныя пальцы i хiталi галовамi.
Толькi бедныя рыбакi, якiм даводзiлася чуць сапраўднага салаўя, гаварылi:
— Няблага спявае! Ёсць падабенства з жывым салаўём. Ды ўсё-такi не тое. Нечага не хапае, а чаго — мы i самi не ведаем!
А тым часам iмператар прыняў загад, змацаваны самай вялiкай iмператарскай пячаткай. У гэтым загадзе сапраўднага салаўя аб’явiлi назаўсёды выгнаным з кiтайскай iмперыi. А штучны заняў месца на шаўковай цадушцы каля самай iмператарскай пасцелi. Вакол яго былi раскладзены ўсе падораныя для яго каштоўнасцi, у тым лiку залатая iмператарская пантофля.
Нежывой птушцы далi высокае званне: «Першы спявак iмператарскага начнога столiка з левага боку», таму што iмператар лiчыў больш важным той бок, дзе знаходзiцца сэрца, а сэрца знаходзiцца з левага боку нават у iмператара!
Вучоныя напiсалi пра штучнага салаўя дваццаць пяць таўшчэзных кнiг, дзе было ажно залiшне самых мудрагелiстых i незразумелых кiтайскiх слоў. Аднак усе прыдворныя клялiся, што прачыталi гэтыя кнiгi i зразумелi ад слова да слова, iнакш бы iх празвалi невукамi i адлупiлi б палкамi па пятках.
Так прайшоў год. Iмператар, увесь двор i нават увесь горад ведалi на памяць кожную нотку ў песнi штучнага салаўя. Пагэтаму i падабаўся яго спеў. Усе цяпер самi маглi падпяваць птушцы. Вулiчныя падлеткi выцiналi: «Цёх-цёх-цёх! Клюк-клюк-клюк!». I нават сам iмператар iншы раз напяваў: «Цёх-цёх-цёх! Клюк-клюк-клюк!» Цуд i толькi!
I вось аднойчы вечарам птушка-цацка шчыравала перад iмператарам, а ён ляжаў на ложку i слухаў яе. Раптам унутры птушкi нешта зашыпела, затрымцела, калёсiкi хутка закруцiлiся i спынiлiся. Музыка сцiхла.
Iмператар ускочыў з ложка i паслаў па свайго асабiстага лекара. Але чым той мог дапамагчы? Ён жа нiколi не лячыў салаўёў — нi жывых, нi падманных.
Тады паклiкалi майстра па гадзiннiках. Той разабраў цацку на запчасткi i доўга разглядаў розныя калёсiкi i падкручваў нейкiя шрубкi. Потым ён зазначыў, што птушка хоць i будзе спяваць, але карыстацца ёй трэба вельмi асцярожна: маленькiя зубчыкi пасцiралiся, новыя ў калёсiкi паставiць нельга. Проста бяда!
Усе былi вельмi расчараваныя. Iмператар выдаў новы загад, у якiм гаварылася, што «Першага спевака iмператарскага начнога столiка з левага боку» дазваляецца заводзiць толькi раз у год, ды i то ненадоўга.
Для супакою гараджан прыдворны капельмайстар выступiў з прамовай, у якой ён з вялiкiм майстэрствам даказваў, што завадны салавей не стаў горшы, чым быў. Ну, а калi гэта сказаў прыдворны капельмайстар, значыць, так яно i ёсць.
Прайшло яшчэ пяць гадоў.
Аднойчы iмператар прастудзiўся i захварэў. Дактары ўжо страцiлi надзею на яго выздараўленне. Мiнiстры i прыдворныя збiралiся абвясцiць новага iмператара, а народ тоўпiўся на вулiцы i пытаўся ў першага мiнiстра пра здароўе старога iмператара.
— Пф! — адказаў першы мiнiстр i пахiтаў галавой.
Збялелы i пахаладнелы, ляжаў iмператар у сваёй шыкоўнай пасцелi. Усе прыдворныя лiчылi, што ён памёр, i кожнаму не цярпелася прывiтаць на троне новага iмператара. Прыслуга бегала навыперадкi па палацы, каб уведаць апошнiя навiны, цi бавiла час ў балбатнi за кубкам гарбаты. Ва ўсiх залах i калiдорах былi разасланы дываны, каб не чутно было шуму крокаў; i ў палацы стаяла мёртвая цiшыня.
Але стары iмператар яшчэ не памёр, хоць i ляжаў зусiм нерухома ў сваёй пасцелi, пад залатым балдахiнам з залатымi кутасiкамi.
Акно было адчынена, i месяц глядзеў на iмператара i заваднога салаўя, якi ляжаў гэтак жа нерухома, як i сам iмператар, на шоўкавай падушцы каля пасцелi хворага.
Бедны iмператар ледзьве дыхаў, яму здавалася, што нехта вось-вось сцiсне яго за горла. Ён прыадкрыў вочы i ўбачыў, што на грудзях у яго сядзiць Смерць. Яна надзела сабе на галаву карону iмператара, у адной руцэ яе была залатая шабля, а ў другой — iмператарскi сцяг. А вакол, з-пад усiх складак зiхотнага балдахiна, выглядвалi нейкiя страшныя пачвары: адны нахабныя i злосныя, другiя — прыгожыя i добрыя. Але злосных было значна больш. Гэта былi злосныя i добрыя справы iмператара. Яны глядзелi на яго i наперабой шапталi.
— Цi помнiш ты гэта? — чулася з аднаго боку.
— А гэта помнiш? — даносiлася з другога.
I яны расказвалi яму такое, што халодны пот прабiраў iмператара.
— Я не помню пра гэта, — мармытаў ён. — А пра гэта таксама даўно забыўся…
Яму стала так цяжка, так страшна, што ён пракрычаў:
— Музыку сюды, музыку! Бiце ў вялiкi кiтайскi бубен! Я не хачу бачыць i чуць iх!
Але страшныя галасы не змаўкалi, а Смерць, нiбы стары кiтаец, кiвала галавой пры кожным iх слове.
— Музыку сюды! Музыку! — яшчэ мацней ускрыкнуў iмператар. — Спявай хоць ты, мая слаўная залатая птушачка! Я надзялiў цябе каштоўнасцямi, я павесiў табе на шыю залатую пантофлю!.. Спявай жа, спявай!
Але птушка маўчала: няма было каму яе завесцi, а без гэтага яна спяваць не магла.
Смерць, усмiхаючыся, глядзела на яго сваiмi пустымi вачнiцамi. Мёртвая цiшыня стаяла ў пакоях iмператара.
I раптам за акном пачулiся прыгожыя спевы. Гэта быў маленькi жывы салавей. Ён уведаў, што iмператар хворы, i прыляцеў, каб суцешыць i прыпадняць яго настрой. Ён сядзеў на галiнцы i спяваў, i страшныя зданi, што абступiлi iмператара, адчувалi сябе нядобра, а кроў усё хутчэй, усё магутней падступала да сэрца iмператара.
Сама смерць заслухалася салаўём i толькi прамiж сябе паўтарала:
— Спявай, салавейка! Спявай яшчэ!
— А ты аддасi мне за гэта каштоўную сваю шаблю? I сцяг? I карону? — спытаў салавей.
Смерць згодна хiтнула галавой i аддавала адзiн скарб за другiм. А салавей усё спяваў i спяваў. Вось ён заспяваў песню пра цiхiя могiлкi, дзе зацвiў бузiннiк, шыкуюць белыя ружы i ў свежай траве на магiлах блiшчаць слёзы жывых, дзе чутны лiтаннi па сваiх блiзкiх. Тут смерцi так захацелася дадому, на цiхiя могiлкi, што яна захуталася ў белы халодны туман i шуснула ў акно.
— Дзякуй табе, мiлая пташка! — прамовiў iмператар. — Я пазнаю цябе. Калiсьцi я прагнаў цябе з маёй дзяржавы, а цяпер ты сваёю песняй прагнала ад маёй пасцелi Смерць! Чым узнагародзiць цябе за гэта?
— Ты ўжо ўзнагародзiў мяне за гэта, — сказаў салавей. — Я бачыў слёзы на тваiх вачах, калi першы раз спяваў для цябе, — пра гэта мне не забыць нiколi. Шчырыя слёзы радасцi — самая шчырая ўзнагарода для спевака!
I ён заспяваў iзноў, а iмператар заснуў здаровым, моцным сном. А калi ён прачнуўся, у акно ўжо свяцiла сонца. Нiхто з прыдворных i слугаў нават не заглядваў да iмператара. Усе думалi, што ён памёр. Адзiн салавей не пакiдаў хворага. Ён сядзеў за акном i спяваў яшчэ лепш, чым заўсёды.
— Застанься ў мяне! — папрасiў iмператар. — Ты будзеш спяваць толькi тады, калi сам захочаш. А штучную птушку я разаб’ю.
— Не трэба! — сказаў салавей. — Яна служыла табе, як магла. Пакiнь яе ў сябе. Я не магу жыць у палацы. Я буду прылятаць да цябе, калi сам захачу, i буду спяваць пра шчаслiвых i нешчаслiвых, пра дабро i зло, пра ўсё, што робiцца вакол цябе i чаго ты не ведаеш. Маленькая птушка-спявачка лётае паўсюль — залятае i пад дах беднай сялянскай хаткi, i ў домiк рыбака, якi стаiць так далёка ад твайго палаца. — Я буду прылятаць i спяваць для цябе! Але паабяцай…
— Усё, чаго захочаш! — усклiкнуў iмператар i прыўзняўся з пасцелi.
Ён паспеў надзець сваю iмператарскую амунiцыю i прыцiснуў да сэрца цяжкую залатую шаблю.
— Паабяцай мне нiкому не абмовiцца, што ў цябе ёсць маленькая птушачка, якая расказвае табе пра ўсё ў вялiкiм свеце. Так справы пойдуць лепш.
I салавей паляцеў.
Тут увайшлi прыдворныя, якiя спяшалiся паглядзець на аджыўшага свой век iмператара, ды так i знерухомелi ў парозе.
А iмператар прывiтаў iх:
— Добры дзень! Цi, дакладней, добрай ранiцы!