Жыў-быў купец. Ён быў такi багацей, што мог бы вымасцiць срэбнымi грашыма цэлую вулiцу. А ў прыдатак — яшчэ i завулак. Але гэтага купец не рабiў. Ён добра ведаў як трацiць грошы.
Раптоўна гэты багацей памёр. Нашчадкам яго скарбаў застаўся сын. От ён i пачаў жыць весела. Кожную ноч удзельнiчаў у розных гулях, маскарадах. З грошай вырабляў папяровых змеяў. А па вадзе, замест каменьчыкаў, шпурляў залатымi манетамi.
Зразумела, што сын купца вельмi хутка застаўся без грошай. У адным старым халаце. Ды ў пантофлях-шлёпанцах. Адвярнулiся ад яго ўсе сябры. Толькi адзiн з iх, добры чалавек, прыслаў яму стары куфар. Нiчоганькi не мог пакласцi бядак у той куфар. Узяў ды сам усеўся туды.
А куфар быў не просты. Варта нацiснуць на замок — i куфар узлятаў у паветра. Купецкi сын так i зрабiў.
Вокамгненна, з подсвiстам куфар вылецеў з iм у комiн. Узвiўся высока-высока, пад самыя воблакi. Купецкi сын вельмi страшыўся, што куфар вось-вось разаб’ецца на друзачкi. Але ўсё было добра, i неўзабаве ён прыляцеў у Турцыю.
Схаваў купецкi сын у лесе свой незвычайны куфар-самалёт. А сам пакiраваў у горад. Ён не саромеўся свайго ўбора, бо ў той краiне ўсе людзi хадзiлi ў халатах i туфлях.
Сустрэлася яму на вулiцы жанчына з дзiцём, ён i пытае:
— Скажыце, што гэта за вялiзны палац каля вашага горада? Чаму ў iм вокны так высока ад зямлi?
— О, тут жыве прынцэса! — сказала жанчына. — Ёй прадказана, што яна будзе няшчаснай ад свайго жанiха. Вось да яе нiхто i не можа зайсцi. Толькi з дазволу самiх караля i каралевы.
Падзякаваў купецкi сын, вярнуўся ў лес. Сеў у свой куфар i прыляцеў на дах палаца. Адтуль улез да прынцэсы праз акно.
Прынцэса якраз спала на канапе. Яна была такая прыгажуня, што купецкi сын не ўтрымаўся i пацалаваў яе. Прынцэса прачнулася, спалохана спытала:
— Вы хто?
— Турэцкi бог! — адказаў купецкi сын. — Я прыляцеў да вас з неба.
Прынцэсе гэта спадабалася. Яны селi побач. I госць пачаў расказваць ёй казкi: пра яе вочы, прыгажосць, урэшце, пра буслоў, якiя прыносяць людзям маленькiх дзяцей.
Так яны i пазнаёмiлiся, спадабалiся адзiн аднаму. Хлопец прапанаваў прынцэсе выйсцi за яго замуж. Яна пагадзiлася, але сказала пры гэтым:
— Прыйдзiце сюды ў суботу. У мяне будуць пiць гарбату кароль i каралева. Iм спадабаецца, што я выходжу замуж за турэцкага бога. А вы пастарайцеся расказаць iм цiкавую казку. Толькi ўлiчыце: мама любiць казкi павучальньныя i сур’ёзныя, а бацька — вясёлыя.
— Мае казкi i будуць вясельным падарункам, — паведамiў купецкi сын.
Прынцэса на развiтанне падарыла свайму жанiху шаблю, выкладзеную чырвонцамi. Такога багацця яму i не хапала. На тым яны развiталiся.
Паляцеў хлопец у горад, купiў сабе новы халат. Ды засеў у лесе складваць казку. Не думайце, што гэта так проста.
Але вось казка гатова. I якраз наступiла субота. Усё адбылося, як сказала прынцэса. Кароль, каралева i ўвесь двор сабралiся да прынцэсы на гарбату. Купецкага сына прынялi як найлепш.
— Ну, раскажы нам казку! — папрасiла каралева. — Толькi што-небудзь сур’ёзнае, павучальнае.
— Але каб i пасмяяцца можна было! — дадаў кароль.
— Добра! — адказаў купецкi сын.
Паслухаем i мы яго казку.
«Жыў-быў пачак запалак. Ляжалi запалкi на палiцы памiж крэсiвам i старым жалезным кацялком. Час ад часу яны расказвалi суседзям пра сваё дзяцiнства:
— Добра нам было ў маладосцi. Жылi мы ў лесе зялёнай сасной. Кожную ранiцу i штовечар пiлi брыльянтавую гарбату — расу. Цалюткi дзень свяцiла нам сонейка, а птушкi расказвалi казкi. Мы ганарылiся сваiм багатым родам. Лiставыя дрэвы былi апрануты толькi летам. А мы мелi зялёную вопратку круглы год, нават зiмой. Але аднойчы з’явiлiся ў лесе дрывасекi, i пачалiся вялiкiя перамены. Загiнула ўся наша сям’я. З нашага шаноўнага дрэва зрабiлi запалкi. Вось мы, важныя паны, ляжым цяпер на кухнi, служым чэрнi.
— Са мной усё было iнакш, — сказаў жалезны кацялок. — Як толькi з’явiўся на свет, мяне бясконца чысцяць, шкрабуць, ставяць на агонь. Калi сказаць праўду, то я займаю ў хаце першае месца. Адзiнае маё балаўство — ляжаць пасля абеду чысценькiм на палiцы ды гутарыць з сябрамi.
Кацялок пачаў расказваць розныя небылiцы пра вядро, кошык, гаршчок. Яго супынiла крэсiва:
— Вельмi, дружа, ты разбалбатаўся. Цi не лепш бы нам паслухаць iншых?
— Так, так, давайце пагаворым, хто з нас важнейшы, — прапанавалi запалкi.
— Не, я не люблю гаварыць пра сябе, — сказала глiняная мiска. — Я пачну i паведаю сёе-тое з жыцця, што будзе знаёма ўсiм i кожнаму. Дык вось, на беразе роднага мора, у цяньку ад дацкiх букаў…
— Цудоўны пачатак! — пахвалiлi талеркi.
— Там у адной мiрнай сям’i правяла я сваю маладосць. Уся мэбля была палiраваная. Падлога чыста вымытая. А фiранкi на вокнах мянялiся кожныя два тыднi.
— Як цiкава! — сказала мяцёлка. — У вашым аповедзе так i адчуваецца жанчына, якая любiць чысцiню.
— Так, так! — пацвердзiла вядро, ад задавальнення нават падскочыла i выплюхнула на падлогу крыху вады.
Глiняная мiска тым часам прадаўжала свой аповед. Талеркi загрымелi ад захаплення. Мяцёлка дастала са скрынi з пяском пучок зялёнай пятрушкi i ўвянчала iм мiску.
Вугальныя абцугi пусцiлiся ў скокi. Бог ты мой, як яны ўскiдвалi то адну, то другую нагу!
Павiнен быў заспяваць самавар. Але ён важнiчаў, маўляў, можа спяваць толькi тады, калi ўсярэдзiне ў яго кiпiць.
— Што ж, — сказала гусiнае пяро, якое ляжала на акне, абмакнутае ў чарнiльнiцу, — калi самавар не хоча спяваць, хай заспявае салавей, якi вiсiць за акном у клетцы.
— Па-мойму, гэта непрыстойна слухаць нейкую нетутэйшую птушку, — зазначыў медны iмбрык, зводны брат самавара.
— Давайце шумець! — закрычалi ўсе.
Раптам дзверы адчынiлiся, увайшла служанка. Усе прыцiхлi, нi гугу. Але не было нiводнага гаршка, якi б не думаў пра сваю знакамiтасць. Кожны думаў пра сябе: «От каб я ўзяўся за справу, было б весела!»
Служанка ўзяла запалкi i запалiла iмi свечку. Божа мой, як яны фыркалi, калi запальвалiся!
«Вось цяпер усе бачаць, што мы тут важныя асобы, — думалi яны. — Якi ад нас бляск, колькi святла!»
Так яны i згарэлi.
— Цудоўная казка! — сказала каралева. — Я нiбыта сама пасядзела на кухнi разам з запалкамi. Так, ты варты рукi нашай дачкi.
— Безумоўна! — пацвердзiў кароль. — Вяселле адбудзецца ў панядзелак!
Кароль i каралева звярталiся да жанiха на «ты». Яны паверылi, што ён вельмi хутка стане часткай iх сям’i.
Вечарам у горадзе наладзiлi iлюмiнацыю. Народу кiдалi пампушкi i абаранкi. Хлапчукi лавiлi iх, крычалi «ўра».
А купецкi сын накупляў ракет, хлапушак. Узляцеў з iмi на сваiм куфры-самалёце i давай пiф-пафаць. Туркi скакалi ад радасцi, бо яшчэ нiколi не бачылi такога феерверка. I паверылi, што на прынцэсе жэнiцца сам турэцкi бог.
Купецкi сын зноў схаваў свой куфар-самалёт у лесе. Вярнуўся ў горад i з прыемнасцю слухаў, што казалi людзi пра яго.
— Бачыў я самога турэцкага бога! — сказаў адзiн гараджанiн. — Вочы ў яго нiбыта зоркi, а барада — пена марская!
— Ён лятаў на вогненным плашчы! — расказваў другi.
Наблiжаўся час вяселля, i купецкi сын пайшоў у лес, каб сесцi ў свой чароўны куфар ды паляцець да нявесты. Але здарылася нечаканая бяда.
Куфар згарэў. Ад яго застаўся толькi попел. Вiдаць, у час феерверка ў iм аселi iскры. Яны тлелi, тлелi дый успыхнулi.
Так i не пашчасцiла купецкаму сыну зноў узляцець на каралеўскi палац, да вокнаў прынцэсы.
А яна ўвесь дзень стаяла на даху, чакала яго. Ды чакае i па сёння!
Жанiх жа ходзiць па белым свеце, расказвае новыя казкi. Толькi цяпер яны ўжо не такiя вясёлыя, як была яго першая казка пра запалкi.